Estratti di fumetti in mostra durante la promozione. Panel 1: “Ehi tu, non muoverti!” Panel 2: “Va tutto bene, non sto correndo!” Foto per gentile concessione di Comics Bookshop Bunker. Riproduzione autorizzata.
Il 4 dicembre 2017 a Skopje, l'editore indipendente Comics Bookshop Bunker ha promosso un insolito graphic novel: una biografia a fumetti della velocista olimpica somala [1] Samia Yusuf Omar [2] [it], morta nel 2012 mentre cercava di attraversare il Mediterraneo da rifugiata.
In Macedonia è rara la pubblicazione di libri a fumetti, così come la pubblicazione di libri che promuovono un'empatia per i migranti.
Commosso dalla storia di Samia Yusuf Omar, il fumettista e giornalista tedesco Reinhard Kleist ha pubblicato nel 2015 il romanzo a fumetti biografico Un sogno olimpico – La storia di Samia Yusuf Omar [3][it]. Da allora, la storia è stata tradotta in inglese, francese, arabo e sloveno.
Jovan Bitoljanu. Foto per gentile concessione di Comics Bookshop Bunker. Riproduzione autorizzata.
Come editor di Global Voices per l'Europa centrale e orientale, ho parlato con Jovan Bitoljanu, co-proprietario della libreria Bunker Comics, della sua esperienza nella pubblicazione delle traduzioni in lingua macedone e albanese.
Filip Stojanovski (FS): cosa l'ha spinta a pubblicare il graphic novel “Un sogno olimpico”? [mk, come le citazioni seguenti]
Јован Битољану (ЈБ): Во 2011 ја отворивме книжарницата која е посветена специјално на стрипот. По 6 години ни се наметна следниот логичен чекор, создавање на сопствена стрип-продукција.
Кога се договаравме за првенчето (и воопшто, каква линија би сакале да пратиме како издавач) издвоивме неколку работи кои ни се многу важни: создавање на понуда на стрипови на наш јазик, таа во моментов воопшто не постои или постои во многу мал обем, потоа, разбивање на стереотипот за стрипот како средство за евтина разонода, и поттикнување на читателите на поактивен социјален ангажман, преку избор на социјално-општествени теми со силна хумана порака.
Мислам дека Олимписки сон ги исполнува сите критериуми, и лесно влага во тоа што сакаме да го работиме како издавачка куќа.
Jovan Bitoljanu (JB): Nel 2011 abbiamo aperto la libreria dedicata ai fumetti. Dopo sei anni, siamo giunti alla conclusione di creare una nostra produzione.
Quando abbiamo discusso della nostra prima creazione (e in generale della nostra politica editoriale) abbiamo delineato alcune cose per noi molto importanti: creare un'offerta di fumetti nella nostra lingua, che al momento sono inesistenti o minuscoli; poi, combattere lo stereotipo secondo cui i fumetti sono solo un mezzo di divertimento a basso costo; e ispirare i nostri lettori a impegnarsi più attivamente nella società, selezionando temi con messaggi umani forti.
Penso che “Un sogno olimpico” soddisfi tutti questi criteri e si inserisca facilmente nella nostra visione di casa editrice.
FS: è stato difficile o facile da realizzare?
ЈБ: Почетокот секогаш е тежок. За правата се договоривме многу брзо, иако мислевме дека работата може да запне. Но, луѓето беа многу љубезни и спремни за помош, се работи за една од водечките издавачки куќи во Германија со преку 60 годишно искуство, беа воодушевени од иновативноста на идејата.
Самата техничка изведба ни одзема многу време, затоа што сакавме да се увериме дека нема да направиме некоја кардинална почетна грешка. Сигурно го прочитавме стрипот повеќе од сто пати и веројатно пак ни се протнала некоја грешка. Тоа се некои детски болести кои очигледно мораме да ги прележиме на почетокот.
Од пресудно значење беше поддршката од Македонскиот Олимписки Комитет. Во таа насока би сакале да апелираме до сите кои можат да го поддржат стрипот и ширењето на стрип-културата кај нас. Ако постои добра волја, секогаш може да се најде решение.
На крај, морам да кажам дека сме задоволни од тоа како искочи изданието. Имавме прилика да видиме некои други изданија од овој графички роман и без лажна скромност можеме да кажеме дека нашето е барем на исто ниво со нив.
JB: L'inizio è sempre difficile. Pensavamo che avremmo avuto difficoltà nel risolvere il diritto d'autore, ma è stato sorprendentemente facile. I rappresentanti del titolare del diritto d'autore, una delle principali case editrici tedesche con oltre 60 anni di esperienza, erano entusiasti dell'idea e si sono dimostrati molto gentili e desiderosi di aiutare.
La preparazione tecnica ha richiesto molto tempo, perché volevamo essere sicuri di non commettere qualche errore da principianti. Dobbiamo aver letto i fumetti più di cento volte, ed è ancora possibile che ci siamo persi qualcosa. Ma queste sono difficoltà che dobbiamo sopportare all'inizio.
Il sostegno del Comitato olimpico macedone è stato fondamentale. Al riguardo ci rivolgiamo a tutti coloro che possono sostenere il fumetto come mezzo e la diffusione della cultura del fumetto in Macedonia. Dove c'è buona volontà, si possono trovare soluzioni.
Infine, devo dire che siamo soddisfatti di come è andata alla fine la pubblicazione. Potremmo confrontarla con altre edizioni dello stesso graphic novel e senza falsa modestia potremmo dire che la nostra è almeno allo stesso livello.
Negli ultimi anni, i populisti di destra hanno preso di mira i cittadini macedoni attraverso una propaganda volta a demonizzare i rifugiati che attraversano il paese lungo la rotta balcanica [4] [en]. Nei mesi che hanno preceduto le elezioni dell'ottobre 2017, l'intensità di questa campagna xenofoba e islamofoba è aumentata [5] [en], ma non è riuscita a raggiungere alti livelli di mobilitazione politica. Tuttavia, questi sforzi sostenuti sembrano aver aumentato le tensioni etniche e religiose tra le popolazioni locali. Un libro che promuove l'empatia per i rifugiati africani potrebbe essere visto come una sfida diretta a queste narrazioni.
FS: come è stato accolto finora il graphic novel? Ha influito la campagna contro i rifugiati o altri fattori xenofobi?
ЈБ: Живееме во немирни времиња во кои, за жал, дневно-политичките настани го диктираат расположението. А на нас воопшто не ни паѓа на памет да се занимаваме професионално со политика. Ние само сакаме да издаваме стрипови.
Меѓутоа имаме стрип кој се занимава со судбината на бегалците, па уште го печатиме на македонски и на албански јазик, некој неминовно ќе сака да не вовлече во машината.
Особено на овие простори со сите конфликти и поделби, лесно е да се разгоруваат нетрпеливости и да се пронаоѓаат мани. Наместо таквиот пристап кој очигледно не функционира, ние мислиме дека е време да се обидеме да пронаѓаме поврзувачки елементи меѓу нас, а љубовта кон стриповите би можела да биде токму таков, поврзувачки елемент меѓу луѓето.
JB: Viviamo in tempi turbolenti, in cui gli eventi politici quotidiani influenzano l'umore di molti. E non intendiamo impegnarci professionalmente in politica. Vogliamo solo pubblicare fumetti.
Tuttavia, qui abbiamo un fumetto che tratta della sorte dei rifugiati, e inoltre lo abbiamo stampato sia in lingua macedone che in albanese. È inevitabile che qualcuno cerchi di trascinarci dentro il ‘sistema.’
In particolare in questa regione, con tutti i conflitti e le divisioni, è facile infiammare le tensioni e trovare difetti. Questo approccio chiaramente non funziona, quindi pensiamo invece che sia arrivato il momento di trovare gli elementi comuni che ci legano, e l'amore per il fumetto può essere un fattore di collegamento tra le persone.
Edizioni in lingua macedone e albanese di “Un sogno olimpico” di Reinhard Kleist. Foto per gentile concessione di Comics Bookshop Bunker. Riproduzione autorizzata.
Alcuni commenti negativi dei nazionalisti, i quali pensano che il macedone dovrebbe essere l'unica lingua ufficiale della Macedonia, includevano accuse stereotipate secondo cui pubblicare un libro in albanese contribuisce a quello che loro chiamano lo “smembramento” del paese.
ЈБ: За среќа, негативните реакции не преовладуваат, воглавно се работи за изолирани случаи и многу не радува што луѓето избраа да и посветат внимание на приказната на Самија, а не на некои други, тотално небитни, работи. Нејзината приказна (како и многу други) е премногу драгоцена за да се пребројуваме според крвните зрнца.
Од друга страна, нашето искуство покажува дека ако се свртиме едни кон други и работиме заедно, можеме да постигнеме фантастични резултати. И повторно, придобивките од заедничката работа далеку ги надминуваат поделеностите.
На пр. нас ни доаѓаат љубители на стрипот од Косово кои купуваат стрипови на српски или хрватски јазик, или доколку овој стрип не беше печатен и на албански, на пример, малопродажната цена на македонското издание ќе беше многу повисока, поради помалиот вкупен тираж итн.
Упатени сме едни на други, да работиме кон синергија и ширење на некои поинакви вредности. Затоа ни е важно што приемот на стрипот до сега е навистина одличен, и се надеваме дека и продажбата ќе го прати тој тренд.
JB: Fortunatamente, abbiamo ricevuto molte meno reazioni negative rispetto a quelle positive. Si tratta per lo più di casi isolati, e siamo lieti che le persone abbiamo scelto di concentrare la loro attenzione sulla storia di Samia, anziché su altre questioni del tutto irrilevanti. La sua storia (come molte altre) è troppo preziosa rispetto al “conteggio delle cellule del sangue” [modo di dire che denota l'inclinazione dei nazionalisti balcanici per un'analisi parziale delle origini etniche o razziali].
D'altra parte, la nostra esperienza ha dimostrato che se ci affidiamo l'uno all'altro e lavoriamo insieme, possiamo ottenere risultati fantastici. E anche in questo caso i benefici del lavoro in comune superano di gran lunga le divisioni.
Per esempio, gli appassionati di fumetti del Kosovo vengono spesso nel nostro negozio per comprare fumetti pubblicati in serbo o croato. La stampa dei nostri fumetti in albanese ha contribuito ad abbassare il prezzo di mercato per i clienti di entrambe le edizioni, a causa dell'aumento del volume generale.
Siamo legati l'un l'altro per lavorare in sinergia e diffondere diversi valori. Pertanto, è importante per noi che la ricezione e le recensioni del graphic novel siano state finora eccellenti, e speriamo che le vendite continuino sulla stessa strada.